Μια βόμβα βραδείας καύσεως
, Γράφει ο Δημήτρης Παπανικολάου*
Ο Θανάσης Βαλτινός έγραψε μια συγκλονιστική νουβέλα για την ιστορική πραγματικότητα, τη λογοτεχνική αφήγηση και την ανθρώπινη αγάπη, που έχει και μια κρυφή όψη,
Μόνο μια λέξη σ΄ ένα δημοτικό τραγούδι, κι εκείνη αβέβαιη. «Τρία πλατάνια τα τρία αράδ΄ αράδα/ κι ένας πλάτανος παχύν ίσκιον απ΄ όχει/ κι από κάτω του Βαρλάμης ξαπλωμένος». Αυτή είναι και η μόνη αναφορά που έχουμε για τον Βαρλάμη, έναν Κλέφτη του 18ου αιώνα. Κι από αυτήν αρχίζει την αφήγησή του ο Θανάσης Βαλτινός στην καινούργια, σπουδαία νουβέλα του με τίτλο «Ο τελευταίος Βαρλάμης», ένα κείμενο που ο συγγραφέας διάβασε, αντί άλλης ομιλίας, κατά την επίσημη αναγόρευσή του σε ακαδημαϊκό (στην έδρα της πεζογραφίας) τον περασμένο Μάιο.
Την ελάχιστη αναφορά του τραγουδιού έρχεται τώρα να συμπληρώσει η μυθοπλασία. Ο Βαρλάμης, στην εκδοχή Βαλτινού, έχει εγγονό που γίνεται οπλαρχηγός στην Ελληνική Επανάσταση και τρισέγγονο που καταλήγει φλογερός και ωραίος λοχαγός στο γύρισμα του αιώνα, φεύγει για το Παρίσι, ανοίγει με τη γαλλίδα ερωμένη του καμπαρέ στον Λίβανο, πριν γυρίσει μαζί της στην Αθήνα για να χτίσουν ένα περίφημο καφέ σαντάν στην Αδριανού. Ο γιος τους, Μισέλ Βαρλάμης, θα σκοτωθεί από σφαίρες του ΕΑΜ επειδή βρέθηκε λάθος στιγμή στον λάθος τόπο, Αύγουστο του 1944. Αυτός θα είναι και ο τελευταίος Βαρλάμης- η γενιά των Βαρλάμηδων τελειώνει όπως ξεκίνησε, πάλι κάτω από έναν πλάτανο, αυτήν τη φορά σε γνώριμο λογοτεχνικό σοκάκι στη σκοτεινή Αθήνα του ΄44.
Σαν δέντρο που απλώνει ριζώματα έξω απ΄ την επικράτειά του, η αφήγηση του Βαλτινού γεμίζει παρεκβατικές λεπτομέρειες γύρω απ΄ την κεντρική ιστορία - σπέρματα άλλων ιστοριών που αναπτύσσονται ελεύθερα στο μυαλό του αναγνώστη. Αίφνης εμφανίζεται ο Σεφέρης με τον Καββαδία στη Βηρυτό, ο ναυτικός να προσπαθεί να παρασύρει τον διπλωμάτη σε επίσκεψη σε καμπαρέ («Μια άλλη φορά κυρία μου», λέει ο κατά Βαλτινό Σεφέρης στην «υπεύθυνη του καταστήματος»). Ή ένας φέρελπις ποιητής, ο Θράσος Μαυρογόνατος, που υπογράφει οιονεί δημώδη ποιήματα για τους Κλέφτες το ΄48, πριν πέσει σκοτωμένος στον Εμφύλιο, σ΄ ένα ύψωμα του Γράμμου. Τα χνάρια του να ακολουθεί η αντισυμβατική φιλόλογος Ρωξάνη Αβρολαμιώτου, που θα αφιερώσει τη ζωή της στη μελέτη των σχέσεων μεταξύ αφήγησης και Ιστορίας, και πενήντα χρόνια αργότερα θα ζητήσει να σκορπιστούν οι στάχτες της στο ίδιο εκείνο σημείο του Γράμμου.
Κάπως έτσι, η νουβέλα, αφού ξεκίνησε αναζητώντας έναν «πρόγονο» στα προεπαναστατικά χρόνια, τελειώνει με το ψιθύρισμα ενός έρωτα που, έστω και με τρόπο ρομαντικό, ξεπερνάει τον θάνατο. Κλείσιμο ματιού, αναγνώστη: Θράσος Μαυρογόνατος και Ρωξάνη Αβρολαμιώτου είναι ονόματα που, ενωμένα, περιέχουν όλα τα γράμματα του ονόματος Θανάσης Βαλτινός.
Οι δύο ήρωες συνδέονται επίσης με προηγούμενα βιβλία του συγγραφέα. Ο πρώτος σκοτώνεται στο σκηνικό της πρώτης πεζογραφικής εμφάνισης Βαλτινού, το διήγημα «Αύγουστος ΄48», που διαδραματίζεται στον Γράμμο και δημοσιεύτηκε στον Ταχυδρόμο το 1960. Και το όνομα τις δεύτερης συζητιέται στις σελίδες τουμυθιστορήματος Ημερολόγιο 1836-2011.
Οι εξοικειωμένοι με την πεζογραφία του Βαλτινού γνωρίζουν καλά τον βαθμό τεχνικής που έχουν τα φαινομενικά απλά (και φαινομενικά ρεαλιστικά) πεζά του, καθώς- όπως και ο «... Βαρλάμης»- κρύβουν τη συχνά δαιμονική τους αυτοσυνειδησία, τη συγκινητική αφηγηματική πονηριά τους.
«Ο Τελευταίος Βαρλάμης» επανέρχεται στο αγαπημένο θέμα του συγγραφέα: πώς δένονται μυθοπλασία, αφήγηση και Ιστορία. Αυτήν τη φορά (και καθώς μιμείται τους τύπους ενός ακαδημαϊκού λόγου) ο Βαλτινός το συνδέει με την ιδέα του αρχείου του παρελθόντος. Η ιστορία των Βαρλάμηδων παρουσιάζεται ως πόρισμα φιλολογικής έρευνας του αφηγητή- Βαλτινού, ο οποίος μάλιστα παραπέμπει και στην ερευνητική εργασία άλλων (παρελαύνουν Πολίτης, Κακριδής, Ζουμπουλάκης, Χατζηπανταζής, ακόμα και ο φυσικός Νανόπουλος· οι περισσότεροι με ψεύτικες αναφορές). Καθώς σχεδόν όλα τα στοιχεία που αναφέρονται, εκτός από το αρχικό δημοτικό τραγούδι, είναι φανταστικά, η ιστορική πραγματικότητα διπλασιάζεται από την αφήγηση και τη μυθοπλασία. Ο στόχος δεν είναι να χαλκευθεί η πραγματική Ιστορία, αλλά να αναδειχθούν οι αποχρώσεις και η συναισθηματική εμπλοκή, τα ενδεχόμενα και όχι τα γεγονότα.
*εφημ."ΤΑ ΝΕΑ" Σάββατο 5.2.2011
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου